Het koesteren van Joods erfgoed is essentieel voor het voortleven van de herinnering. Herinnering aan de Joodse gemeenschap in Haarlem, en herinnering aan de Holocaust, de meest extreme uitwas van discriminatie, antisemitisme en racisme die we in de moderne geschiedenis gezien hebben.
Joods Monument Philip Frankplein Haarlem
Joods Monument Philip Frankplein
Op het Philip Frankplein in Haarlem staat het Joods monument, waarop de namen van 715 Joodse Haarlemmers zijn afgebeeld, aangevuld met de naam van het vernietigingskamp waarnaar zij afgevoerd zijn.
Het Philip Frankplein is een klein, rustig gelegen pleintje achter de Rechtbank Noord-Holland. Het is geen prominent plein in Haarlem, maar wel een plek voor rustige herdenking en overdenking. Het monument zelf is sober maar kwalitatief mooi uitgevoerd en wordt zo te zien goed onderhouden.
Wat echter zeer verbaast is de toevoeging op deze locatie van twee ondergrondse afvalcontainers, omheind met een begroeide afrastering. Voorbijgangers zien vooral deze afvalcontainers. Vlak voor het monument is een perkje aangelegd, waarin twee boompjes zijn geplaatst. Ook dit ontneemt het zicht op het monument zelf. Het lijkt wel of Haarlem zich schaamt voor het monument en wat het verbeeldt. In de zomer verdwijnt het bijna achter een haag van groen. De afvalcontainers leiden af en verstoren het beeld.
Hart voor Haarlem verbaast zich over dit gebrek aan respect en inlevingsvermogen. Het inzamelen van afval is kennelijk belangrijker dan een open zichtlijn naar het enige Joodse monument in Haarlem.
Voormalig Gebouw Joodse Gemeente in Haarlem
Het enige gebouw van de vroegere Joodse gemeenschap dat nog bestaat in Haarlem is het voormalige gebouw van de Israëlitische Gemeente aan de Lange Wijngaardstraat 14.
W.A. de Wagt, architectuurhistoricus, heeft in 1997 in opdracht van de gemeente Haarlem een onderzoek naar dit gebouw uitgevoerd. De volgende informatie is aan dit onderzoek ontleend, en aan informatie over de Joodse gemeenschap in Haarlem.
Van gedocumenteerde Joodse vestiging in Haarlem is sprake vanaf 1605, toen de eerste families zich met toestemming van het gemeentebestuur in de stad vestigden. De gemeenschap breidde zich geleidelijk uit tot een omvang van ca. 1800 Joodse inwoners vlak voor de Duitse bezetting in 1940, inclusief 180 mensen die nazi-Duitsland, naar zou blijken vergeefs, ontvlucht waren.
Het einde van de 19e en begin van de 20e eeuw was de bloeitijd van de Joodse gemeente in Haarlem. Industrialisatie en handel ontwikkelden zich in die tijd snel. Doordat in 1875 nieuwe wetten een einde maakten aan allerlei beperkingen die tot dan toe golden voor Joodse Nederlanders om aan het economische leven deel te nemen, konden de Joodse inwoners in Haarlem eindelijk delen in deze economische voorspoed.
De bouw van het Joodse gemeentegebouw in de Lange Wijngaardstraat 14, ingewijd in 1888, was de bekroning van deze ontwikkeling.
Het monumentale gebouw, in neo-classisistische stijl ontworpen door architect D.E.L. van den Arend, had verschillende functies, waaronder school- en vergaderlokalen, een rituele badinrichting, een secretariaat en een conciërgewoning.
De Duitse bezetting maakt aan dit alles een einde. Vanaf 1943 vervult het gebouw nog een tijdelijke rol als synagoge, omdat de eigenlijke synagoge aan de Lange Begijnstraat door toedoen van de bezetter zijn functie verliest.
Gezien het zeer geringe aantal Haarlemse joden dat de oorlog overleeft, kan het gebouw na de oorlog niet voor de Joodse gemeente behouden blijven. In 1951 wordt het verkocht aan de gemeente Haarlem, die er de verkeerspolitie huisvest.
In 1976 vertrekt de politie naar nieuwe huisvesting. Het gebouw staat eerst 2 jaar leeg, en wordt in 1978 gekraakt. Tot op de dag van vandaag wordt het gebouw bewoond door krakers en andere ‘tijdelijke’ huurders. Onderhoud is er de afgelopen 40 jaar niet meer uitgevoerd. Het gebouw verkeert dan ook in deplorabele staat en zal ongetwijfeld op vele punten als onveilig aangemerkt moeten worden. Het kapitale pand staat op deze wijze te verkrotten. Om meerdere redenen een schandvlek voor de gemeente, die nog steeds eigenaar is van het pand.
Hart voor Haarlem pleit er dan ook voor aan deze beschamende situatie snel een einde te maken. Dit zou naar onze mening moeten gebeuren middels een ontwikkelplan dat recht doet aan de unieke geschiedenis van dit monumentale gebouw.
Een motie van Hart voor Haarlem met deze strekking is op 8 november 2018 door de gemeenteraad aanvaard. We hopen daarom dat er nu vaart komt in de herontwikkeling en zullen deze uiteraard op de voet volgen.